نگاهی به تاریخچه مالیات ایران
مقدمه
مطالعه و بررسی گذشته و تاریخچه هر موضوعی ، به شناخت آن مطلب و درک فرهنگ و رشد و اعتلای هر جامعه ای را نشان می دهد با مطالعه تاریخچه مالیات در ایران شاید بتوان به جرات گفت که ایرانیان از زمره مردم بافرهنگی بوده اند که در مسیر تشکیل جامعه مدنی اقدامات گسترده ای از خود نشان داده اند مطالعه تاریخ و پیشینه قوانین مالیات در ایران و سیر تکاملی آن تا به امروز نشان از قدمت و فرهنگ و سواد مالی مردم ایران بوده است.
فهرست مطالب
- معنی لغوی مالیات
- نخستین قوانین مالیاتی در دوران هخامنشیان
- دوره تفکیک انواع مالیات
- مالیات در دوران هخمانشیان
- مالیات در ایران در دوران ساسانیان
- دولت سلوکیان و وضعیت مالیات
- مالیات در دوران صدر اسلام در ایران
- دوران عباسیان و خمس و زکات و مالیات در ایران
- ظهور اسلام در دو قرن اولیه و مالیات در ایران
- دوران حکومت صفاریان در ایران و اخذ مالیات
- مالیات در دوران سامانیان و غزنویان
- وضعیت اخذ مالیات در عصر مغول در ایران
- مالیات در اولین دوره خوانین مغول در ایران
- وضعیت امور مالیاتی در دوره سوم پس از غازیان
- زمان حکومت سلطنت صفویه
- دولت شاه عباس بزرگ
- کریمخان زند و وضعیت مالیات در دوران او
- مالیات دوران حکومت قاجار
- حکومت مشروطه
- چکیده مطالب
تاریخچه مالیات ایران از دوران هخامنشیان تا دوران مشروطه
معنی لغوی مالیات
درفرهنگ لغت مترادف مالیات با کلمات باج،جزیه،خراج،ساو،عوارض معنی شده است.
نخستین قوانین مالیاتی در دوران هخامنشیان
مطابق سوابق بر تاریخ ایران قدمت وصول مالیات در ایران به پنج هزار سال می رسد . به همین علت می توان گفت که کشور ایران برای تامین هزینه ها و مخارج عمومی از قدیمی ترین کشورها می باشد .اخذ مالیات یا همان باج به دوره سومریان باز می گردد.
نخستین برنامه امور مالیاتی در دوره داریوش بزرگ هخامنشی تهیه و تنظیم شد.
اولین بخشهای حکومت ساتراپ امپراتوری مجبور به پرداخت مقدار معین مالیات شدند .
قبل از آن حکومت به اخذ پیشکش ها و هدایا بسنده می کرد.
دوره تفکیک انواع مالیات
حکوکت سلوکیان مالیات را به نوع مستقیم و غیر مستقیم تفکیک کرد و این نوع مالیات را مالیات مختلط نامید
مالیات مستقیم
یک نوع از مالیات مستقیم یا همان خراج هست یعنی مالیات اراضی و دیگری را مالیات سرانه نامیدند.
مالیات غیر مستقیم
مالیات حقوق گمرکی مالیات غیر مستقیم محسوب می شد.
باوجود این تقسیم بندی در ان دوران هدایا و اخذ اجناس همچنان ادامه داشت.
مالیات در دوران هخمانشیان
روش اخذ مالیات توزیعی بود و کل مبلغ مالیات حکومتی بین نواحی مملکت تقسیم می شد.
مالیات در ایران در دوران ساسانیان
حکومت در آن دوران تمایل داشت با عدالت بین مردمان رفتار کنند .بنابراین روش وصول مالیات توسط دولت بر حسب مقاسمه انجام می گردید.
معنی مقاسمه
مقاسمه یعنی سهمی از حاصل اراضی بر اساس خوبی و بدی انجام می گرفت
دولت سلوکیان و وضعیت مالیات
در دولت ساسانیان انوشیروان برای اجرای عدالت هشتاد نفر از ماموران اخذ مایات را در یک زمان به علت آنکه به مردم تعدی کرده بودند تنبیه کرده و کشت.
مالیات در دوران صدر اسلام در ایران
در زمانی که اسلام وارد ایران شد نظام مالیاتی مختلط توسط حکومت به وجود آمد و جهت اخذ مالیات منابع متنوعتری بوسیله دولت در نظر گرفته شد ،منابع مالیاتی همچون مستغلات ،ضرابخانه و مالیات کشتیرانی و همچنین ماهیگیری و معادن و مالیات صنف صنعتگران شکل گرفت.
دوران عباسیان و خمس و زکات و مالیات در ایران
در زمان عباسیان علاوه بر مالیات اصناف مختلف مبحث زکات و خمس مطرح شد .مالیات یک نرخ تناسبی داشت ولی نرخ زکات یک نرخ تصاعدی بود .
در زمان حکومت عباسیان مردم مرفه و پردرامد مورد توجه بودند و افراد ضعیف جامعه مورد ظلم و تعدی قرار میگرفتند.
و مجبور به پرداخت مالیات بیشتری بودند.
ظهور اسلام در دو قرن اولیه و مالیات در ایران
در دو قرن اولیه اسلام در ایران حکوکت ایران تابع حکومت حکام عرب بوده و مطابق اصول اداری دولت مرکزی اسلام در سرزمینهای عربی اداره می گردید.
دوران حکومت صفاریان در ایران و اخذ مالیات
در زمان صفاریان نظام مالیاتی در ایران از حکوکت عربی جدا شد
در این دوران ،حکومت از مردمی که کمتر از 500 درم مال داشتند مالیاتی اخذ نمیکرد و اصول عدالت در این مورد رعایت می شد.
مالیات در دوران سامانیان و غزنویان
در زمان حکومت سامانیان و غزنویان مجددا بی عدالتی و عدم رعایت نظام طبقاتی کمتر رعایت شد.
وضعیت اخذ مالیات در عصر مغول در ایران
نظام مالیاتی در ایران در زمان حکومت مغول به سه دوره قبل از غازان ،زمان غازان و بعد از آن تقسیم شد و تنوع منابع مالیاتی توسط دولت بیشتر شد .
بعضی از مالیاتها بر اساس نرخ بوده و براساس نرخی مالیات توسط حکوکت اخذ میگردید.
همچون قبچور،رسم خزانه ،خراج،حق التحصیل و قسمتی دیگری از مالیات که شامل تغار،باژ،سرانه و بیغار بود در طبقه مالیات توزیعی قرار داشت .
نظام مالیاتی که در زمان مغول بود نظام مالیاتی پیچیده ای بود.
مالیات در اولین دوره خوانین مغول در ایران
در زمان نخستین دوره خوانین ،حکومت جهت جبران درآمد دولت مجبور به اخذ مالیات سنگین و وضع عوارض گوناگونی شد.
در مرحله دوم حکومت مغولان مقدار مالیات تثبیت شد در این زمان حکومت تلاش کرد معافیتهای مالیاتی را تنظیم کند و برای مدیریت بخش امور مالیات از افراد صالح و درست کرداری استفاد کردند.
یکی از وزیران غازان به نام رشید الدین فضل اله می فرماید:کارمندان بخش امور مالیاتی باید از بین اشخاص غنی و ثروتمند باشند تا چشم داشتی به مال رعایا نداشته باشند.
وضعیت امور مالیاتی در دوره سوم پس از غازیان
در این دوره مجددا وضعیت به روال گذشته بازگشت قدرت و نفوذ خوانین و رِئیسای قبیله قدرت یافتند و در اخذ مالیات ظلم و تعدی شروع شد.
زمان حکومت سلطنت صفویه
در این زمان مسیر ترقی و پیشرفت علمی و صنعتی در ایران باز شد.
و از لحاظ اداره امورات کشور نظام و اساسی لحاظ شد که تا دوران مشروطه ماندگار شد.
دولت شاه عباس بزرگ
قبل از عباس شاه مالیات ارضی ،اغنام و احشام و همچنین مالیات سرانه و آب بها دارای نرخی تعیین شده بود و بقیه موارد همچون مخارج دیون بیغار یا بیگار و اخراجات به روش توزیعی بود و بین افراد سرشکن می گردید.
و از کشاوزان و پیشه وران و مردمان متوسط و کم درآمد مالیات اخذ می گردید.
شاه عباس بزرگ با بررسی در وضعیت مالی کشور اصلاحاتی را در امور مالیاتی انجام داد و باعث دلگرمی رعایا و کشاورزان و مانع اجحاف ماموران به مردم شد
و همچنین میزان نرخ حقوق گمرکی تغییر داد و موجب شد تجارت خارجی بیشتر امکان پذیر باشد.
کریمخان زند و وضعیت مالیات در دوران او
کریم خان زند جهت رونق تجارت و رواج فعالیت های تجاری و اقتصای در بندرهای جنوب ،حقوق گمرکی را از مالالتجاره های صادره و وارده دریافت می کرد .
و همچنین در حکومت زندیه از لحاظ مالیات به مردم فشاری وارد نمی شد و مردم از این نظر در آسایش بودند.
مالیات دوران حکومت قاجار
در دوران حکومت ناصرالدین شاه ،امیر کبیر به ایجاد تعادل و تنظیم امور مالی و همچنین تناسب بین درآمد و هزینه ها پرداخت .
بیشتر مالیات درزمان شاهان قاجار به مقاطعه می دادند.
و عمده مالیات از قبیل ذیل
اراضی
سرانه
خانواری
مستغلات
اغنام و احشام
غالبا به صورت نرخ نسبی می بود. و به شکل توزیعی بین مردم در محلهای مختلف تقسیم بندی می شد.
و همچنین با این مالیاتها ،مالیات های
بیگار
اصناف صادرات یا باج
سیورسات
برخورد می شد.
در پایان دوره ناصرالدین شاه قانون ممیزی املاک وضع گردید و مقدار مالیات هر منطقه برای اطلاع عموم در هر محل اعلان گردید.
و مانند تمامی دوره ها مهمترین منبع درآمد دولت و اخذ مالیات اراضی مزروعی بود
حکومت مشروطه
در دوران حکومت مشروطه مجلس شورای ملی و نمایندگان مردم دخل و خرج مملکت را عهده دار شدند .
کلیه طبقات موظف به پرداخت مالیات شدند زیراکه اصول مساوات و برابری مورد توجه قرار گرفت.
از سال 1300 شمسی در نظام مالیاتی ایران تغییرات عمده ای صورت گرفت و یک ارتباط ویژه ای بین مقرارت مالیاتی و فعالیتهای اقتصادی که مورد نیاز کشور بود انجام گرفت.
وضعیت مالیاتی در دوران مشروطیت به لحاظ مالیاتهای غیر مستقیم صرفا مربوط به حقوق گمرکی بود ولی تنوعی گسترده در حوزه های نمک،رسومات،زبایح،تریاک،پوست بره،دخانیات و غیره را نیز شامل شد.
چکیده مطالب
در این مقاله به بررسی تاریخ ظهور مالیات و چگونگی رشد و تغییرات آن پرداختیم . این دوران از آغاز حکومت هخامنشیان تا دوران مشروطه بررسی شد. قدمت اخذ مالیات در ایران به پنج هزار سال می رسد . به همین دلیل می توان گفت که کشور ایران برای تامین هزینه ها و مخارج عمومی از قدیمی ترین کشورها می باشد، که از مالیات تامین می شده است. در دوره سلوکیان مالیات را به نوع مستقیم و غیر مستقیم تفکیک کردند.
حکومت در دوران ساسانیان تمایل داشت با عدالت بین مردمان رفتار کنند.
مالیات در دوران ظهور اسلام در ایران
در این زمان نظام مالیاتی مختلط توسط حکومت به وجود آمد و جهت اخذ مالیات منابع متنوعتری بوسیله دولت در نظر گرفته شد ،این منابع شامل مستغلات ،ضرابخانه و مالیات کشتیرانی و همچنین ماهیگیری و معادن و مالیات صنف صنعتگران شکل گرفت.
مالیات در دوران مغول
نظام مالیاتی در ایران در حکومت مغول به سه دوره قبل از غازان ،زمان حضور غازان و بعد از آنها تقسیم بندی شد و تنوع منابع مالیاتی توسط دولت بیشتر شد .
دوران شاه عباس بزرگ
میزان نرخ حقوق گمرکی تغییر داد و موجب شد تجارت خارجی بیشتر امکان پذیر باشد.
اصلاحاتی را در امور مالیاتی انجام داد و باعث دلگرمی رعایا و کشاورزان و مانع اجحاف ماموران به مردم شد
میزان نرخ حقوق گمرکی تغییر داد و موجب شد تجارت خارجی بیشتر امکان پذیر باشد.
دوران مالیات در زمان کریم خان زند
حقوق گمرکی را از مالالتجاره های صادره و وارده دریافت می کرد . مردم در این دوران در آسایش بیشتری بودند
در حکومت ناصرالدین شاه ،و امیرکبیر
در دوران حکومت ناصرالدین شاه ،امیر کبیر به ایجاد تعادل و تنظیم امور مالی و همچنین تناسب بین درآمد و هزینه ها پرداخت .
مالیات دوران مشروطه
در نظام مالیاتی ایران تغییرات عمده ای صورت گرفت از سال 1300 شمسی و یک ارتباط ویژه ای بین مقرارت مالیاتی و فعالیتهای اقتصادی که مورد نیاز کشور بود انجام گرفته شد.
وضعیت مالیاتی در دوران مشروطیت به لحاظ مالیاتهای غیر مستقیم صرفا مربوط به حقوق گمرکی بود ولی تنوعی گسترده در حوزه های نمک،رسومات،زبایح،تریاک،پوست بره،دخانیات و غیره را نیز شامل شد.
تحولات قانون مالیات بعد انقلاب اسلامی
تغییرات عمده و بسیاری در مورد قوانین مالیات مستقیم و غیر مستقیم ،بعد از انقلاب اسلامی در ایران با توجه به اوضاع و شرایط کشور و نواقصی که در قوانین وجود داشت ، توسط قانوگذاران انجام گرفت و تصویب شد.
تغییرات قوانین مالیات سال 1358
در سال 1358 مصوبه قانونی که در سال 1345 صورت گرفته بود مورد بررسی قرار گرفته شد و به شکل لایحه ای قانونی توسط شورای انقلاب تصویب شد.
تحولات قانون مالیات در سال 1366
در سال 1368 قوانین مالیلاتی که لازم الاجرا شد که در سال 1366 مورد بررسی قرار گرفته و مورد اصلاح و تجدید نظر کاملی قرار گرفت و به تصویت در مجلس شورای اسلامی رسید
تغییرات اصلاحی از سالهای 1357 تا 1380
در سالهای 1357 تا 1366 بیشتر از 50 مورد اصلاح یا وضع مقررات جدید به تصویب مراجع ذی صلاح رسیده بود
و این مورد به این دلیل که برنامه های آینده نگری وجود نداشته وهمچنین عدم ثبات سیاست گذاریهای اقتصادی ، زمینه اصلاحات
را در سال 1376 فراهم ساخت به شکلی که مکتوبات تصحیح قانون مالیات مستقیم در این سال شروع شد و در27 بهمن سال 1380 با نام قانون اصلاح موادی تصویب شد و در سال 1381 اجرایی گردید.
قانون تشکیل وزارت امور اقتصادی و دارایی،با شش ماده و دو تبصره در 16 تیر سال 1353 به تصویب مجلس شورای ملی رسید و در 24 تیرماه در همان سال در مجلس سنا تصویب شد.
اهداف تشکیل وزرارتخانه در ماده اول
تنظیم سیاسیهای اقتصادی و مالی کشور
ایجاد هماهنگی در امور مالی
اجرای برنامه سیاست های مالی
تنظیم و اجرای برنامه های همکاری اقتصادی و سرمایه گذاری مشترک داخلی و کشورهای خارجی
وظایف وزارتخانه امور اقتصادی و دارایی
اجرای تکالیف مربوط به امورات چون:
پول
بانک
ارزی و اعتباری
بیمه ای
تشخیص و نظارت بر وصول مالیات های مستقیم و غیر مستقیم
کنترل حقوق و عوارض و هزینه های گمرکی
و غیره
چرا و چگونه سازمان اداره مالیات تشکیل شد؟
در سال 1381 سازمان امور مالیاتی کشور به شکل یک موسس دولتی ولی زیر نظر وزیر امور اقتصادی و دارایی تشکیل شد.
علت این امر در راستای اجرای ماده 59 قانون برنمامه سوم توسعه اقتصادی،اجتماعی، و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به دلایل ذیل صورت گرفت
افزایش کارایی نظام مالیاتی
رفع موانع سازمانی
تمرکز کلیه امور که مربوط به اخذ مالیات می بود
وظایف محول شده به سازمان امور مالیاتی
کلیه وظایف و اختیارات
نیروی انسانی
وجود امکانات و تجهیزات در معاونت امور مالیاتی
بخشهای حوزه های مالیاتی
روز ملی مالیات
16 تیرماه روز ملی مالیات است. به همین مناسبت اداره‌کل خدمات آرشیوی(گروه ارتباطات آرشیوی) نمایشگاهی با عنوان« نمایشگاه مجازی« قوانین، بخش‌نامه و نظام‌نامه‌های مالیاتی»،»، که شامل 9 عنوان و معرفی 26 برگ سند می باشد آماده سازی، و در وبگاه سازمان جهت بازدید علاقه مندان موجود هست